کولیک چیست؟
کولیک نشاندهندهی مشکلی دردناک در شکم اسب است. ازآنجاکه کولیک اغلب غیرقابل پیشبینی و غیرقابل پیشگیری است، مسئلهای است که صاحبان اسب را نگران میکند. اسبها ذاتاً مستعد ابتلا به کولیک هستند اما خوشبختانه بیش از ۸۰ درصد انواع کولیکها پاسخ خوبی به درمان در مزرعه میدهند.
علائم کولیک در اسبها
- نگاه کردن مداوم به پهلو
- گاز گرفتن شکم یا پهلو یا لگد زدن به آنها
- دراز کشیدن یا غلت زدن
- دفع کم مدفوع یا عدم دفع مدفوع
- گلولههای مدفوع کوچکتر از حد معمول
- مدفوع خشک یا مخاطی و چسبناک
- کاهش اشتها یا به کل نخوردن غذا
- تغییر در نوشیدن آب
- ضربان قلب بیش از ۴۵ تا ۵۰ در دقیقه
- لثههای چسبناک و رنگ و رورفته
- زمان پرشدگی مویرگی طولانی
- غشاهای مخاطی بیرنگ
پیشگیری از کولیک
کولیک در اسبها متفاوت است. برای پیشگیری از آن باید تغییراتی را در نحوهی مراقبت، تغذیه و فعالیت اسب اعمال کنید. با دامپزشک یا مدیر مجموعه صحبت کنید تا بهترین برنامه را برای اسب ایجاد کنید. این برنامهها را سالانه بررسی کنید تا در صورت لزوم رویکرد خود را در ارتباط با فعالیت، تغذیه، بیماری و دیگر عوامل تغییر دهید.
اسبها مستعد ابتلا به کولیک هستند و بسیاری از انواع کولیک قابلپیشگیری نیستند. اما با انجام چند گام ساده میتوانید احتمال ابتلای اسب خود به این بیماری را کاهش دهید.
اول از همه، سعی کنید یک گام جلوتر باشید. اگر اسبتان در معرض ریسک ابتلا به کولیک است، سعی کنید شرایط را تغییر دهید. این اقدامات میتوانند خطر ابتلا به کولیک را کاهش دهند اما تضمینی برای از بین بردن کلی این خطر نیستند.
همیشه آب تازه و تمیز در دسترس اسب قرار دهید
تحقیقات نشان میدهد که احتمال ابتلا به کولیک در اسبهایی که بیش از یکی دو ساعت به آب دسترسی ندارند بالا میرود. این خطر در اسبهای بالای ۶ سال ۱۰ برابر است. اسبها ترجیح میدهند از سطل آب بنوشند تا آبخوریهای اتوماتیک. احتمالاً دلیل ترجیحشان این است که از سطل میتوانند میزان آب بیشتری را در مدت زمان کمتری بنوشند.
در فصل زمستان، اطمینان حاصل کنید که آبخوریهای اتوماتیک یا هر نوع منبع آبی دیگری، آب ولرم دارد. اگر آب ولرم باشد اسبها در هوای سرد بیشتر آب مینوشند. میتوانید یا بهطور مداوم آب ولرم در اختیار اسب قرار دهید یا دوبار در روز آب داغ به سطل آب اضافه کنید.
وقتی درحال سواری با اسب هستید، صبر کنید تا اسب آب بنوشد. اگر با او به سفر میروید دامپزشک میتواند پیش از شروع سفر به او روغن معدنی بدهد.
به اسب اجازهی چریدن بدهید
اسبهایی که به دو یا سه مرتع متفاوت در ماه گذشته دسترسی داشتهاند، احتمال ابتلایشان به کولیک کمتر از اسبهایی است که به مرتع دسترسی نداشتهاند. تحقیقات نشان میدهند که مصرف یونجه و علوفهی بستهبندی شده احتمال ابتلا به کولیک را افزایش میدهد. این افزایش ممکن است مرتبط با کاهش کیفیت علوفهی بستهبندی شده به دلیل قرار گرفتن در معرض هوا و محل انبار شدن، نوع یونجه، یا زیاد خوردن از نوع خاصی از یونجه باشد.
در زمین شنی به اسب یونجه ندهید
درصورت این کار، اسب ممکن است آنقدر شن بخورد که رودهاش را اذیت کند یا بر حرکت روده اثر بگذارد. برای کاهش مقدار شن و ماسه مصرفی در این شرایط:
- از مخزنهای غذاخوری یا یونجهبند استفاده کنید.
- زیر یونجهبندها تشک لاستیکی یا سینی فلزی پهن قرار دهید تا اسبها بتوانند آنچه از یونجهبند بیرون میریزد را بدون مخلوط شدن با شن بخورند.
تنها در صورت لزوم به اسب دانه یا غذاهای پلتی بدهید
به ازای هر نیم کیلو افزایش در مصرف غلات یا ذرت، خطر ابتلا به کولیک ۷۰ درصد افزایش پیدا میکند. در مقایسه با اسبهایی که صد در صد یونجه میخورند:
- غذای پلتی ریسک ابتلا به کولیک را 6 تا 9.5 برابر بیشتر میکنند.
- غذاهای شیرین ریسک ابتلا به کولیک را 4 تا 7.5 برابر بیشتر میکنند.
بهدقت اسب را به لحاظ تحرک، در اصطبل ماندن و رژیم غذایی زیر نظر داشته باشید
خطر ابتلا به کولیک دو هفته پس از تغییر در موارد ذکر شده افزایش مییابد. اسبهایی که در یک سال بیش از چهار بار در رژیم غذاییشان تغییر ایجاد میشود نسبت به اسبهایی که کمتر از چهار بار در رژیم غذاییشان تغییر ایجاد میشود بیشتر مستعد ابتلا به کولیک هستند. در صورت امکان، تغییر در رژیم غذایی، اسکان و تحرک بهصورت تدریجی صورت بگیرد. برای ایجاد تغییر در غذا، یکچهارم از غذای جدید به همراه سه چهارم از غذای قبلی را به مدت ۷ روز به اسب بدهید و سپس بتدریج درصد غذای جدید را اضافه کنید.
هر شش ماه یکبار دندانهای اسب را سوهان بکشید
سوهان کشیدن منظم باعث میشود که اسب بتواند غذایش را به خوبی و کامل بجود. سوهان کشیدن باعث صاف شدن نواحی تیز مینای دندان روی نواحی بوکال و لنگوال میشود. بوکال سطح دندانها به سمت گونههاست و لنگوال سطح دندانها به سمت زبان.
انگلها را کنترل کنید
اسبهایی که برنامهی منظم و روزانه مرتبط با انگلها و کرمها دارند کمتر به کولیک دچار میشوند.
تا جای ممکن مراقب اسب باشید
وقتی صاحب اسب به خوبی از او مراقبت کند کمتر دچار کولیک میشود. اگر رفتار اسب دستتان باشد، زودتر متوجه تغییر در عادات و یا بروز نشانهها میشوید.
حواستان به اسبها و مادیانهایی که مبتلا به کولیک شدهاند باشد
باید مادیانها را تا دو ماه پس از کره زایی بهدقت تحت نظر داشته باشید. همچنین باید حواستان به اسبهایی که قبلاً بیمار بودهاند یا کولیک داشتهاند باشد. ریسک ابتلا به کولیک در این اسبها بیشتر است و بسیار مهم است که سریعاً درمان آنها را شروع کنید.
درمورد استفاده از فنیل بوتازون با دامپزشک مشورت کنید
درمان با فنیل بوتازون میتواند اسب را مستعد ابتلا به برخی از انواع کولیک کرده و حتی نشانههای اولیهی ابتلا به آن را پنهان کند. مقدار مناسب استفاده از این دارو را با دامپزشک در میان بگذارید و از دادن مقدار زیادی از دارو یا استفادهی طولانیمدت از آن اجتناب کنید.
انواع کولیک
کولیک ناشی از انباشتگی یا سفتشدگی
انباشتگی زمانی اتفاق می افتد که مواد خوراکی در بخشی از روده (معمولاً روده بزرگ) جمع میشود و اسب نمیتواند به راحتی از دست آنها خلاص شود. در این زمان اسب احساس درد میکند، زیرا به دیوارههای روده فشار میآید و روده در تلاش است تا با انقباضات خود، غذا را در روده بزرگ به حرکت دربیاورد.
دلایل انباشتگی در روده شامل موارد زیر میشود:
- غذای زبر و درشت (کم و بد جویده شدهاست)
- غذای خشک، کمبود مصرف آب، کمآبی بدن
- کمتحرکی
- انسداد در دستگاه گوارش
به دلیل چینخردگیها و پیچیدگیهای رودهی بزرگ، یک سری نواحی باریک از آن هستند که بیشتر مستعد بروز انباشتگی هستند. اسبهایی که دچار انباشتگی شدهاند اغلب درد خفیفی دارند و غذا نمیخورند. ممکن است شرایطشان در طی چند روز آینده چندان بدتر نیز نشود.
کولیک گاز
کولیک گاز زمانی اتفاق می افتد که میکروبهای داخل رودهی بزرگ، احتمالاً به دلیل تغییرات در رژیم غذایی یا خوردن خوراکیهای بسیار تخمیر شده، بیشازحد گاز تولید میکنند. این گاز باعث کشیدگی دیوارهی روده شده و منجر به درد خفیف تا متوسط در اسب میشود. اکثر کولیکهای ناشی از گاز با کمی درمان برطرف میشوند. اما درعینحال کولیکهای گازی ممکن است باعث شوند تا رودهی بزرگ از محل طبیعی خود خارج شود.
جابجایی رودهی بزرگ
رودهی بزرگ اسب گاهی از جای خودش تکان میخورد. ممکن است به جلو چرخیده شود، روی کلیه قلاب شود و یا حتی شبیه به سیم تلفن بپیچد. این جابهجایی موجب انباشتگی و تجمع گاز شده و میتواند باعث درد شدید و یا طولانیمدت شود. پیچخوردگی محکم رودهی بزرگ میتواند به روده آسیب زده و یا با متوقف کردن جریان خون و گردش اکسیژن، آن را از کار بیندازد. پیچخوردگیهای بزرگ رودهی بزرگ میتوانند باعث بیماری و درد شدید شوند چراکه سموم وارد دیوارهی روده میشوند. این نوع از کولیک به جراحی فوری احتیاج دارد.
خونرسانی ضعیف به روده
اسبهای مسنتر ممکن است دچار تومورهای چربی شوند که دور رودهی کوچک میپیچند و جریان خون را کاهش میدهند. انگلها هم ممکن است از طریق رگهای خونی حرکت کنند و باعث آسیب مستقیم به رگها و آسیب غیرمستقیم به روده شود.
کمتحرکی
کولیک ممکن است به خاطر کمتحرکی نیز بروز کند. در اکثر موارد دلیل کمتحرکی مشخص نیست. کمتحرکی ممکن است مربوط به عفونت روده یا عفونت حفرهی شکمی باشد. اسبها در این شرایط اغلب به خاطر سموم ناشی از روده بیمار میشوند. (در اینجا کم تحرکی منظور ناشی از کمتحرکی اعضای سیستم گوارش، خصوصاً روده است، نه خود اسب)
کمتحرکی چطور باعث مشکل میشود؟
اگر روندی که مسئول حرکت دادن غذا در روده است دچار اختلال شود، غذا ممکن است حتی وقتی که مسیر حرکت باز هست هم تکان نخورد. در این شرایط مایعاتی به رودهی کوچک روانه میشوند تا بلکه غذا در سراسر روده به حرکت دربیاید؛ اما این مایعات هم نمیتوانند حرکت کنند. اگر بدن همین طور به روده مایعات بفرستد، اسب ممکن است دچار کمآبی و شوکزدگی شود.
با گذشت زمان، مایعات به داخل معده برمیگردند و ازآنجاییکه اسب نمیتواند استفراغ کند، این مایعات باعث کشیدگی روده شده و درد ایجاد میکنند. اگر وضعیت درمان شود، ممکن است معده بترکد.
اگر کمتحرکی داخل رودهی بزرگ اتفاق بیفتد، گازها رویهم انباشته میشوند و موجب کولیک گازی و یا جابجایی روده میشود.
در صورت ابتلای اسب به کولیک چه باید کرد
اگر اسبتان درد شکم دارد و یا در اوایل ابتلا به کولیک است، راه رفتن میتواند از شدت درد بکاهد و همچنین موجب تحرک اعضای داخلی دستگاه گوارش شود. راه رفتن هم چنین از غلت خوردن اسب نیز جلوگیری میکند.
غلتزدن اسب میتواند به خود اسب یا شما آسیب برساند. اگر اسب میخواهد مرتباً غلت بزند بهتر است که در فضای باز باشد.
اگر اسب به طرز غیرقابلکنترلی در تقلا است، بهتر است که از سر راهش کنار بروید. هنوز یه طور قطع مشخص نیست که آیا راه رفتن در دوران ابتلا به کولیک از شدت آن میکاهد یا خیر.
بعضی از انواع کولیک موجب تب میشوند. اگر اسب تب دارد اشکالی ندارد که تا وقتی منتظر دامپزشک هستید، قدم بزند. بیماریهایی همچون پلوریت و لنگش یا تایینگ آپ ممکن است علائمی شبیه به کولیک داشته باشد. راه بردن اسبهای دچار به این بیماریها موجب وخامت بیماری میشود.
در پلوریت قفسه سینهای متورم میشود که میتوانید آن را بافشار دادن دندهها حس کنید.
در تایینگ آپ، عضلات به دلیل ضربهی عضلانی به نظر متورم میرسند یا سفت شدهاند.
لنگش هم در پا باعث گرما و درد میشود.
بهطورکلی وقتی اسب را راه ببرید که حس کنید حس بهتری پیدا میکند. اگر متوجه شدید که اسب حالش بدتر میشود یا در قسمت دندهها، پا یا عضلات احساس درد میکند، از راه بردن او اجتناب کنید. هرگز تا سرحد کوفته شدن نه خودتان راه بروید و نه اسب را راه ببرید.
چه زمان باید با دامپزشک تماس گرفت
کولیک خفیف که تازه شروع شده است را میتوان بدون کمک دامپزشک و با راه بردن اسب بهتر کرد. در صورت بروز موارد زیر بهتر است که با دامپزشک تماس بگیرید:
- چند ساعتی است که اسب را زیر نظر داشتهاید و متوجه علائم کولیک شدهاید.
- نمیدانید چه مدت است که اسب علائم کولیک را از خود نشان میدهد.
- کولیک شدید است و با راه رفتن بهتر نمیشود.
- علائم حیاتی اسب طبیعی نیستند.
درمان کولیک به کمک دامپزشک
زمانیکه منتظر رسیدن دامپزشک هستید:
- غذا را از دم دست اسب بردارید تا از مشکلات بیشتر جلوگیری کنید.
- اگر امکانپذیر است، علائم حیاتی اسب را چک کنید و اطلاعات بدست آمده را با دامپزشک در میان بگذارید. بدین طریق دامپزشک ممکن است بتواند شدت بیماری را پیش از رسیدن تشخیص دهد.
- اگر ممکن است، اسب را راه ببرید تا به حرکت روده ها کمک کرده و از غلت زدن حیوان جلوگیری کنید. تنها زمانی اسب را راه ببرید که به بهتر شدن حالش کمک میکند و هیچوقت با راه رفتن، خود یا اسب را خسته نکنید.
آزمایشات کولیک
معاینه عادی جسمی
وقتی دامپزشک میرسد، سعی میکند تا شدت و نوع کولیک را مشخص کند. تشخیص علت دقیق کولیک چندان ممکن نیست اما دامپزشک تشخیص میدهد که کولیک انباشتگی یا گازی است و به روده آسیب رسیده و اسب دچار توکسمی شده است یا خیر.
دامپزشک وضعیت قلب را ارزیابی کرده و علائم شوک یا توکسمی را شناسایی میکند. اگر اسب بیش از حد ناراحت باشد، دامپزشک احتمالاً برای کنترل درد از مسکن یا آرامبخش استفاده میکند.
گاواژ
بسته به مورد اسب، دامپزشک ممکن است از گاواژ استفاده کند. در این صورت یک لولهی باریک و دراز را از سوراخ بینی به معده انتقال میدهند. دامپزشک از این لوله استفاده میکند تا مطمئن شود مایعات در معده تجمع نکردهاند. این فرآیند با جلوگیری معده از ترکیدن میتواند موجب نجات جان اسب شود.
اگر در معده مایعاتی انباشته شده باشد، دامپزشک از این لوله استفاده میکند تا به اسب روغن معدنی، آب و یا سایر ملینها را بدهد. روغن معدنی و ملین میتوانند انباشتگی را برطرف کنند و آب مشکل کمآبی اسب را برطرف میکند. هم روغن معدنی و هم آب هر دو موجب تحریک حرکت روده میشوند.
معاینه مقعد
در معاینه مقعد، دامپزشک میتواند انتهای روده را بررسی کند. گاهی از این طریق میتوان متوجه انباشتگی شد. معاینه مقعد همواره به دلیل ریسک پاره شدن راستروده کمی خطرناک است. اگر راستروده پاره شود، مدفوع میتواند وارد حفرهی شکمی شود و مشکلات شدیدی را ایجاد کند. دامپزشک در این حالت باید از آرامبخش یا راههای دیگر استفاده کند. هرچند که هر کولیکی نیاز به معاینهی مقعدی ندارد.
بررسی شکم
اگر دامپزشک نگران عفونت یا آسیبدیدگی روده باشد، ممکن است سوزنی را وارد روده کرده و سعی کند مایعات را برای آزمایش جمع آوری کند. نتایج آزمایش تعیین میکنند که آیا اسب به جراحی احتیاج دارد یا خیر. اما بهطورکلی استفاده از سوزن تنها زمانی صورت میگیرد که با جابهجایی اسب به محل درمان دیگر مشکلی وجود داشته باشد یا کولیک برطرف نشود.
آزمایشات دیگر
اگر اسب را به بیمارستان اسب منتقل کنید، دامپزشک ممکن است آزمایش خون انجام دهد یا آزمایشات دیگری مانند سونوگرافی و رادیوگرافی انجام دهد.
درمان پس از معاینه و تشخیص
دامپزشک احتمالاً به شما توصیه میکند که تا زمان دفع شدن مدفوع و برطرف شدن کولیک به اسب غلات و یونجه ندهید چراکه غذا میتواند انباشتگی را افزایش دهد. تغذیه کردن از مقدار کمی علف تازه میتواند به تحریک حرکت روده کمک کند. دامپزشک همچنین ممکن است به شما بگوید که اسب را به صورت دورهای راه ببرید.
در اکثر موارد، با دنبال کردن چنین راهکاری در عرض چند ساعت متوجه تغییر میشوید. بعضی اسبها ممکن است به مایعات اضافی برای تأمین آب بدن یا آزمایشات دیگری احتیاج داشته باشند. اگر کولیک دارای شرایط زیر باشد، دامپزشک ممکن است توصیه کند که برای جراحی شکم به بیمارستان مراجعه کنید:
- شدیدتر شدهاست
- نیاز به درمان شدید و متمرکز دارد
- با درمان در اصطبل و مزرعه برطرف نشده باشد
رفتن به بیمارستان برای کولیک
دامپزشکان ممکن است چندین آزمایش را برای بررسی نحوهی واکنش نشان دادن اسب به درمان انجام دهند، پس از آن تشخیص میدهند که آیا اسب به جراحی احتیاج دارد یا ادامهی درمان و نظارت دقیق. نرخ موفقیت پس از جراحی کولیک به نوع درگیر شدن رود بستگی دارد. به طور کلی اگر کولیک زود تشخیص داده شود و اسب درمان مناسب دریافت کند، شانس موفقیت جراحی ۷۵ درصد بیشتر خواهد بود.
متأسفانه گاهی اوقات کولیک بسیار وخیم است یا دیر تشخیص داده میشود و لازم است که در مورد مرگ بدون درد (یوتنازی)تصمیم بگیرید. آزمایش پس از درگذشت حیوان میتواند در تعیین عامل بروز کولیک راهگشا باشد. نتایج این آزمایشات اگر مسئله بستگی به نحوهی نگهداری حیوانات داشته باشد میتوانند از بروز مشکلات مشابه جلوگیری کنند.
مشکلاتی که درپی کولیک بروز میکنند
اکثر کولیکها در صورت درمان به طور کامل برطرف میشوند و عوارض طولانیمدتی ندارند. اما اسب ممکن است در معرض مشکلات دیگری ازجمله مشکلات زیر باشد:
- سموم وارد حفرهی شکمی یا جریان خون میشوند.
- اسب به جراحی کولیک احتیاج دارد.
مشکلات ناشی از سموم
برخی باکتریها حاوی سموم هستند. بسیاری از این باکتریها به طور معمول در روده وجود دارند. مقادیر زیادی از سموم میتوانند بر عملکرد دفاعی عادی اسب غلبه کند. سموم همچنین درصورتیکه روده اسب آسیب دیده باشد ممکن است به بیرون نشت کنند. هر دوی این موارد باعث بیمار شدن اسب میشوند. علائم بیمار بودن اسب به شرح زیر میباشد:
- شوک (جریان خون ضعیف باعث افزایش ضربان قلب و سردی اندامها میشود)
- لثههای قرمز یا بنفش
- خطوط قرمز اطراف دندانها
- افسردگی
سموم میتوانند موجب لنگش، انعقاد خون و آسیب به دیگر اعضا (مثلاً کلیه) شوند. اگر اسب دچار استرس باشد (مثلاً به خاطر جراحی کولیک) سیستم ایمنیاش ممکن است ضعیف شود. اگر سیستم ایمنی ضعیف شده باشد نمیتوانند ارگانیسمهای طبیعی مانند سالمونلا را کنترل کند و از همین رو اسب دچار اسهال میشود. این هم مشکل دیگر ناشی از کولیک است که درمان آن دشوار و هزینهبر است. بسیاری از اسبها به دنبال ناراحتی روده دچار اسهال میشوند و باید از نظر ابتلا به سالمونلا کنترل شوند.
مشکلات پس از عمل
پس از جراحی، اسب به لحاظ حرکت روده و عفونت پس از جراحی تحتنظر قرار میگیرد. مشکلات حرکت روده که پس از جراحی روده کوچک اتفاق میافتند ممکن است موجب بستری بودن طولانیتر اسب در بیمارستان شوند.
جراحی همچنین اسب را در معرض خطر چسبندگی روده قرار میدهد. چسبندگی باعث میشود که رودهها به هم یا دیوارههای بدن در حالات غیرطبیعی بچسبند. بهطورکلی جراحی مشکلات مربوط به روده بزرگ نسبت به جراحی رودهی کوچک نرخ موفقیت بیشتری دارد اما خوشبختانه شانس موفقیت هر دو روزبهروز درحال بهبود و پیشرفت است.
در مورد رودهی اسب
دستگاه گوارش اسبها مناسب هضم علوفه است. اولین قسمت این دستگاه در آنها مشابه انسانهاست؛ غذا از مری پایین میرود، با اسید معده مخلوط میشود و شروع به هضم و جذب در رودهی کوچک میکند. بقیهی روده، دراز و مختص پردازش سلولز یونجه است.
سکوم (شبیه به آپاندیس در انسانها) و رودهی بزرگ، بزرگ هستند و بخش عمدهی شکم را به خود اختصاص میدهند. رودهی بزرگ به دلیل طولانی بودن به مانند سیم تلفن روی خود تا میشود و حلقه میشود. طول اضافی روده به اسب زمان بیشتری برای جذب مواد مغذی از یونجه میدهد. روده بزرگ بهخوبی به شکم متصل نیست، که همین اجازه جابهجا شدن به آن را میدهد.
این قسمتهای روده همچنین حاوی میکروارگانیسمهایی هستند که به هضم یونجه کمک میکنند.