پتپزشک راهنمای جامع حیوانات صرف‌نظر از اینکه شما پرورش دهنده اسب هستید، اگر می‌خواهید که مادیان خود را بارور کرده و کره اسب آن را نگهداری کنید، و یا اینکه بخواهید در سطح وسیع به پرورش اسب بپردازید و سالانه تعداد زیادی باروری را مدیریت کنید، نیاز به دانستن آناتومی و فیزیولوژی کاربردی دستگاه تولید مثل این حیوان دارید. در این مطلب از پت پزشک آناتومی دستگاه تولید مثل مادیان بررسی می‌گردد.
دستگاه تولید مثل مادیان به صورت افقی در محوطه شکمی قرار دارد. این دستگاه از بخش‌های فرج (vulva)،واژن (vagina)، سرویکس (cervix)، رحم (uterus) و تخمدان (ovaries) تشکیل شده است. هر کدام از این بخش نقش مهمی در تولیدمثل ایفا می‌کنند. تغییر در آناتومی و یا اختلال در عملکرد هر یک از بخش‌ها مشکلات باروری را به دنبال خواهد داشت.
فرج (vulva)
بخش خارجی دستگاه تناسلی مادیان می‌باشد. دهانه فرج دارای دو لبه می‌باشد که labia نام دارد و از اتصال این دو لبه شکافی عمودی به طول ۱۲-۱۵ سانتیمتر در زیر مقعد ایجاد می‌کند. وضعیت عمودی به همراه تون عضلات فرج شکاف فرج را بسته نگه می‌دارد و ارتباط بخش داخلی را بیرون قطع می‌کند.
واژن یا مهبل (vagina)
واژن لوله‌ای است عضلانی با طول ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر که توسط یک لایه مخاطی پوشیده شده است. این بخش فرج را به سرویکس متصل می‌کند و خاصیت ارتجاعی بالایی دارد که آن را برای ورود آلت تناسلی اسب نر و خروج کره اسب مناسب ساخته است.
سرویکس یا دهانه رحم (cervix)
سرویکس محل ورود به رحم و انتهای واژن می‌باشد. طول این بخش ۱۰ سانتیمتر است و با چین خوردگی‌های خود سدی بین واژن و رحم ایجاد می‌کند. این بخش با تغییر وضعیت هورمونی حیوان تغییر می‌کند و در زمان فحلی شل و باز می‌باشد تا امکان عبور اسپرم به داحل رحم فراهم شود. ولی وقتی از حیوان از دوره فحلی خارج می‌شود این بخش به‌طور محکم بسته می‌شود تا از عبور و ورود عوامل خارجی جلوگیری کند.
رحم یا زهدان (uterus)
رحم بزرگ‌ترین بخش دستگاه تولید مثلی مادیان می‌باشد و می‌تواند همزمان با رشد جنین کشیده و بزرگ شود. رحم به صورت بافت چندلایه، توخالی و Y شکل می‌باشد که رحم در مرکز این Y قرار دارد و از یک طرف به سرویکس و واژن و از طرف دیگر به دو شاخ رحم متصل است. رحم توسط لیگامنت پهن (broad ligament) در محوطه شکمی معلق شده است. رحم از سه لایه مشخص تشکیل شده است. لایه بیرونی که توسط لیگامنت پهن ادامه یافته به دیواره شکمی متصل می‌گردد لایه سروزی است. لایه میانی رحم بافت عضلانی است که میومتریوم نام دارد و در انقباضات رحمی برای خروج کره اسب به بیرون نقش دارد. لایه داخلی رحم اندومتریوم می‌باشد که یک غشای مخاطی پیچیده‌ای است که منبع غنی از خون و تعداد زیادی غدد می‌باشد. نقش رحم حفظ جنین و تغذیه آن برای رشد و تکامل می‌باشد.
تخمدان (ovaries)
تخمدان اندام اولیه جنسی مادیان می‌باشد. مادیان‌ها دو تخمدان دارند که لوبیایی شکل بوده و ۵ تا ۷ سانتیمتر طول دارد. تخمدان‌ها در جلو و یا انتهای بالایی دستگاه تولیدمثلی مادیان قرار دارد. وظیفه تخمدان‌ها تولید تخمک می‌باشد. مادیان با تخمدانی با تعداد مشخصی از سلول تخم به دنیا می‌آیند. هر سلول تخم در یک محفظه‌ای حبابی شکل به نام فولیکول قرار دارند. این فولیکول‌ها تا زمان بلوغ تغییری نمی‌کنند. بعد از بلوغ یک یا چند با افزایش مایع فولیکویلی، فولیکول شروع به رشد می‌کند. در حالت طبیعی بقیه فولیکول‌ها در همان وضعیت قبلی باقی می‌مانند تا نوبت به رشد آنها نیز برسد.
مجرای تخم بر (oviduct)
زمانی که تخمک به مرحله‌ای از بلوغ می‌رسد، فولیکول پاره شده و تخمک آزاد می‌گردد. سپس تخمک توسط اینفادیبولوم (یک غشای قیفی شکل که تخمدان‌ها را احاطه کرده است) گرفته می‌شود. اینفادیبولوم باریک شده و به یک لوله پیچ خورده به نام مجرای تخم بر تبدیل می‌شود. مجرای تخم بر به شاخ‌های رحم متصل می‌شود و تخمک را به سمت محل لقاح هدایت می‌کند.
سلام خانم دکتر.یه سوالی خدمتتون داشتم.تا اونجایی که من میدونم شاخ رحم در مادیان به طرف بالا خمیدگی داره.ولی در این عکس شاخ رحم به طرف پایین خم شده.این رحم گاو نیستش؟
سلام دوست عزیز. بسیار متشکر از دقت نظر شما. خیلی ممنون از اینکه اطلاع دادید. حتما صلاح خواهد شد. بی نهایت متشکرم.
سلام .امیدوارم حالتون خوب باشه خانم دکتر.میشه بهم بگین که ایا میشه اسب ماده رو هم مثل اسب نر اخته کرد یا خیر.متشکرم.خیلی جواب این سوال برام مهمه
سلام دوست عزیز. از نظر علمی میشه ولی مرسوم نیست چون پروسه بیهوشی و جراحی داره که خیلی برای مادیون مناسب نیست.