آناتومی دستگاه تولید مثل اسب نر

دانستن ساختار و وظایف دستگاه تولید مثل اسب نر که در تولید سلول‌های جنسی نر (اسپرم) و تولید هورمون‌های جنسی تستسترون و انتقال سلول جنسی نر (اسپرم) به مجرای تولید مثلی مادیان نقش دارد، به جفت‌گیری صحیح منجر خواهد شد. همچنین با دانستن ساختار طبیعی دستگاه تولید مثل حیوان وجود برخی از ناهنجاری و بیماری‌های مربوط به این بخش قابل تشخیص بوده و این امکان فراهم می‌شود تا اقدامات لازم جهت درمان به موقع برای حیوان انجام گیرد.  این مطلب از پت پزشک شما را با آناتومی و اجزای تشکیل دهنده دستگاه تولید مثل آشنا می‌کند.

اندام اولیه جنسی اسب نر دو بیضه می‌باشد که به وسیله طناب اسپرماتیک از محوطه شکمی آویزان می‌باشد. بیضه‌ها تخم مرغی شکل (بیضی شکل) بوده و طول آنها بین ۸۰ تا ۱۴۰ میلی‌متر و عرضان بین ۵۰ تا ۸۰ میلی‌متر می‌باشد. وزن هر بیضه حدود دویست و بیست و پنج گرم است.

بیضه‌ها در کیسه‌ای به نام کیسه بیضه (scrotum) محصور می‌باشد. هر بیضه در یک کیسه بیضه مجزا قرار دارد و در بین دو بیضه توسط یک دیواره از هم جدا می‌شوند.. کیسه بیضه در دو طرف و پشت آلت تناسلی نر قرار دارد.

اندام تناسلی نر ارگان جفت گیری می‌باشد و از سه قسمت تشکیل شده است؛ پایه آلت که آلت را به‌وسیله دو لیگامنت قوی و یک جفت عضله به لگن متل می‌کند، بدنه (shaft) بخش اصلی آلت تناسلی نر است و در نهایت سر آلت تناسلی است که قسمت برآمده سر آلت تناسلی نر را تشکیل می‌دهد.

بخش عمده آلت تناسلی نر، از بافت corpus cavernosa (بافت اسفنجی و قابل نعوظ است که در طول نعوظ پرخون می‌شود) تشکیل شده است. بافت corpus spongiosum بخش کوچکی از بافت اسفنجی قابل نعوظ است که میزراه را احاطه کرده است. این بخش نیز در هنگام نعوظ پرخون می‌شود. سر آلت تناسلی نر اعصاب حسی بسیاری دارد که در هنگام تحریک جنسی بزرگ شده و نعوظ پیدا می‌کند.

زمانی که اسب نر نعوظ ندارد، طول آلت تناسلی ۵۰ سانتیمتر و قطر آن ۲٫۵ سانتی‌متر می‌باشد. آلت تناسلی نر با غلافی به نام پرپیوس (prepuce) پوشیده شده است که این غلاف در سر آلت دو لایه می‌شود. در هنگام نعوظ سایز آلت تناسلی دو برابر اندازه نرمان می‌شود. این در حالی است که سر آلت بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ درصد بزرگ می‌شود.

بیضه‌ها دریک کره اسب سالم در محوطه شکمی تشکیل شده و ۳۰ روز قبل تا ۱۰ روز بعد از تولد وارد کیسه بیضه می‌شوند. بیضه‌ها با یک بافت پیوندی ضخیم به نام غلاف سفید بیضه (tunica albuginea) پوشیده شده‌اند. روی این بافت پیوندی  یک لایه نازک غلاف احشایی واژینالیس (tunica vaginalis) قرارگرفته است. رشته‌هایی از بافت پیوندی غلاف سفید بیضه (tunica albugina) به داخل بیضه کشیده می‌شوند و بیضه‌ها را به لوبول ها تقسیم می‌کنند.

بخش غیر کپسولی و داخل بیضه‌ها پارانشیم بیضه نام دارد. این بخش از لوله‌های اسپرم ساز و بافت بینابینی موجود بین لوله‌ها  تشکیل شده است. لول های اسپرم‌ساز از سلول‌های سرتولی تشکیل شده‌اند که در تولید اسپرماتوزا نقش دارند.

در اسب نر بالغ  روزانه اعداد بی‌شماری اسپرم در لوله‌های پیخ خورده اسپرم ساز تولید می‌شوند. بعدازاینکه اسپرم‌ها لوله اسپرم ساز را ترک می‌کنند، به سمت اپیدیدیم که به سطح بالای بیضه متصل است، حرکت می‌کنند. در بین لوله‌های اسپرم ساز بافت پیوندی وجود دارد که سلول‌های لیدیک را در خود جای داده است. این سلول‌ها در تولید هورمون تستسترون نقش دارند.

انتشار به این معنی است که اسپرم‌ها و مایعات تولیدشده از مجرای دفران و دم اپیدیدیم به همراه ترشحات غدد جنسی وارد مجرای میزراهی می‌شوند. به خروج مایعات و ترشحات جنسی از آلت تناسلی نر نیز انزال گویند.